رسم عیدانه
در شهرستان شاهرود بنا بر رسمی کهن خانواده داماد طی دوران نامزدی و یا عقد با فرا رسیدن عید سعید نوروز و یا اعیاد مذهبی هدایایی را برای عروس خود می‌برند.
آن‌ها از مدتی قبل تهیه و تدارک لازم دیده شده و هدایایی همچون روسری، کفش، کله‌قند، حنا، شکلات، شیرینی، قطعه‌ای طلا، لباس و… خریداری می‌شود. برای بردن عیدانه از اقوام به خصوص عمه، خاله و بستگان نزدیک دعوت کرده و خانواده عروس را از زمان اجرای مراسم مطلع می‌کنند. اقلام خریداری‌شده درون مجمع‌های مسی قرار گرفته و روی آن را با پارچه‌های ابریشمی سوزن‌دوزی شده می‌پوشانند.
برخی خانواده‌ها برای بردن عیدانه از نوازندگان محلی نیز دعوت می‌کنند. مرسوم است که نوازندگان با نواختن قُشمه، ساز، دهل و… پیش از دیگران قرار گرفته و زنان فامیل داماد نیز مجمع‌ها را بر سر گرفته و با شادی و پایکوبی به طرف خانه عروس می‌روند. دود کردن اسپند و پاشیدن نقل از جمله آداب بردن عیدانه است.
در خانه عروس نیز جمعی از بستگان و خانواده دختر همراه با منقل آتش و اسپند در انتظار مهمانان بوده و با روی گشاده از مهمانان استقبال می‌کنند. با ورود حاملان عیدانه به خانه عروس ابتدا به رقص و پایکوبی پرداخته سپس مجمع‌داران یکایک به سمت مادر عروس رفته و مجمع حامل هدایای خود را به او تحویل می‌دهند.
مادر عروس نیز پس از گرفتن مجمع یک دستمال به عنوان هدیه به آن‌ها تقدیم می‌کند. این کار بانگ شادی جمع حاضر را به همراه دارد. پس از تحویل عیدانه مهمانان با چای و شیرینی پذیرایی شده و پس از ساعتی مراسم به پایان می‌رسد. مرسوم است که خانواده عروس نیز برای داماد هدایایی را به رسم عیدانه تهیه کرده و آن را به خانواده داماد تقدیم می‌کنند.
مراسم آب دعا
بنا بر آیینی کهن همه‌ساله در شهر شاهرود از ساعتی مانده به تحویل سال خادمان مساجد قدیمی، تکایا و مهدیه شاهرود با حضور دیگر اهالی اقدام به تهیه آب دعا می‌کنند. برای این کار، مقداری زعفران را در آب و یا گلاب حل کرده و با آن مرکب زعفران تهیه می‌شود. سپس اقدام به نوشتن اسماء الله ، نام پنج‌تن، آیات قرآن و یا هفت آیه که با سلام آغاز شده با استفاده از قلم نی بر پشت ظروف چینی کرده و پس از نگارش آن را در تشت آب فرو می‌برند. ذکر هفت آیه که با سلام آغاز شده عبارت است از: سلام قولاً من رب الرحیم، سلام علی نوح فی العالمین، سلام علی موسی و هارون، سلام علی آل یاسین، سلام علی ابراهیم، سلام علیکم طبتم فادخلوها خالدین، سلام علیکم طبتم بما صبرتم فنعم عقبی الدار و…
هر یک از ظروف چینی پس از فرو رفتن در تشت دوباره بر روی حرارت منقلی از زغال گداخته خشک شده و برای نوشتن دعا و ذکر هفت سلام در اختیار خدام و دیگر حاضرین قرار می‌گیرد. در همین اثناء علاوه بر خواندن دعای تحویل سال پیوسته نام امامان معصوم و ائمه اطهار ذکر شده و جمعیت بر محمد و آل پاکش صلوات می‌فرستند.
در لحظات پایانی سال و آغاز سال نو مرسوم است که خدام مسجد یا تکیه آب دعا تهیه شده از مرکب زعفران را در میان دیگ بزرگ مسی تحت عنوان «تُلم تاس» ریخته و فردی از خادمین اقدام به تقسیم آن بین حاضرین می‌کند. اهالی شهر این آب را به نیت شگون، شفای بیماران و سلامتی اعضاء خانواده بر سر سفره هفت‌سین برده و در اولین دقایق سال نو همه اعضاء خانواده به نیت سلامتی و تندرستی قدری از آن را می‌نوشند، برخی نیز آن را در میان غذا می‌ریزند.
تهیه آب دعا از مساجد و تکایا و یا مشارکت در تهیه آن از جمله باورهای دینی و قلبی شاهرودی‌هاست. مهم آنکه قرار گرفتن ظرف حاوی آب دعا در کنار هفت‌سین به هنگام آغاز سال نو و نوشیدن قدری از آن را امری ضروری می‌دانند. استفاده از ظروف قدیمی مساجد و تکایا در تهیه این آب از جمله ظروف چینی نقش دار و یا دیگ‌ها و تُلم تاس‌های مسی بر زیبایی معنوی هر چه بهتر این مراسم افزوده است.
مراسم گل هاکنی در مُجن
مجن یکی از شهرهای کوهستانی و زیبا در بخش بسطام شهرستان شاهرود است. این شهر پلکانی شکل از آب‌وهوای مناسب و تابستان‌های معتدل برخوردار است. ساخت مسکن در بافت قدیم شهر به‌گونه‌ای است که حیاط هر خانه بام خانه پایینی محسوب می‌شود. استفاده از مصالح سنتی از جمله خشت، سنگ و کاه‌گل بر زیبایی بافت با ارزش این شهر افزوده است.
بنا بر رسمی کهن همه‌ساله در آخرین روزهای اسفندماه زنان ساکن در بافت قدیم اقدام به مالیدن گل تازه به نمای کاه‌گلی خانه‌های خود می‌کنند. این امر به سبب تمیزی و تجدید نمای داخلی و بیرونی خانه صورت گرفته و از وظایف زنان به شمار می‌رود. زنان مجنی برای نمای دیوارهای داخلی خانه از خاک سفید (گِلو) استفاده برده و قسمت پایین دیوار را گل سرخ‌رنگ می‌مالند.
دیوارهای بیرونی نیز برخی دو رنگ (بالاسفید-پایین قرمز) و برخی نیز کاملاً با گل قرمز رنگ جلوه می‌گیرد. انجام این کار مستلزم تهیه گل گلو (سفید) و گل سرخ سرخو است.
زنان در گروه‌های چند نفره طی قرار قبلی با گرفتن فانوس، تیشه، وسایل تهیه چای و نان به ارتفاعات پیرامون شهر به محلی تحت عنوان غار «چکلا میر علی میرو» رفته و با روشن کردن فانوس داخل غارهای این کوه می‌شوند. زنان پس از جمع کردن گل به مقدار مورد نیاز به شهر باز می‌گردند. برای تهیه گِل گلو (سفید) زنان مسیر دورتری را از شهر با پای پیاده تا تپه‌های غرب روستا و محلی موسوم به نساء دَر» پیموده و در آنجا خاک سفید (گِلو) مورد نیاز را به دست می‌آورند. درست کردن چای و خوردن چاشت از جمله تفریحات زنان در رفت و برگشت به مکان‌های اشاره شده است. با تهیه گل لازم زنان مقداری از آن را در ظرف آبی حل کرده و با استفاده از پاتوه (پاپیچ) پشمی کهنه اقدام به مالیدن آن به دیوار خانه می‌کنند. بدین شکل نمای داخلی اتاق‌ها، آشپزخانه، انبار و پس از آن نمای ایوان و حیاط خانه در استقبال از سال نو تجدید شده و تازه می‌شود.
این کار نشان از کدبانوگری و با سلیقگی زنان است و تحسین بانوان توسط شوهر و دیگر اقوام و آشنایان را به همراه دارد. مجنی‌ها در اصطلاح محلی گِل مالیدن به دیوار خانه را گِل هاکُنی» می‌گویند. همیاری زنان در انجام این کار از آداب نیک و معمول شهر در مجن است.
* گزارش از حمیدرضا حسنی، کارشناس مردم‌شناسی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان سمنان
انتهای پیام/
